Wywiad z s. Zygmuntą Kaszubą KDzJ

S. Zygmunta Kaszuba, karmelitanka Dzieciatka Jezus (KDzJ), wieloletnia misjonarka w Burundi i Rwandzie, wspomina czas przygotowań do wyjazdu na misje oraz pierwsze trudne lata misjonarskiego życia. Rozmowa odbyła się 12 września 2023 r. w klasztorze karmelitanek Dzieciątka Jezus w Łodzi przy ul. Złocieniowej. Wywiad przeprowadził o. Jan Krawczyk OCD.

O. Jan Krawczyk OCD: Jak pojawiła się idea samodzielnej misji karmelitanek Dzieciątka Jezus w Burundi, skoro o. Anzelm Gądek z całym przekonaniem pragnął posłać siostry na Wschód¹ do ZSRR? Kiedy dokonał się ten zwrot na kierunek afrykański? Jak to się stało i jaki wpływ miało na późniejszy rozwój tej idei misyjnej wśród sióstr karmelitanek Dzieciątka Jezus?

S. Zygmunta Kaszuba KDzJ: Sługa Boży o. Anzelm Gądek, nasz założyciel, pragnął abyśmy poszły ewangelizować tereny Związku Radzieckiego, ale granice były zamknięte. Czekałyśmy na ten odpowiedni moment.

Gdy obchodziłyśmy święto 60-lecia kapłaństwa naszego ojca założyciela, cieszyłyśmy się bardzo. Po Mszy św. wszyscy przeszli na aulę, gdzie mamy scenę teatralną. Ja byłam wtedy nowicjuszką i s. Wincencja przygotowała z nami występ teatralny o misjach. Ja byłam misjonarką, a siostry nowicjuszki były wysmarowane czekoladą i grałyśmy tak, jakby to było na jawie. Podobno wszystkim podobało się to przedstawienie. Ogromne brawa, żeby powtórzyć jeszcze jakąś scenę. A ja naprawdę z natchnienia Ducha Świętego, bo sobie wcześniej tego nie przygotowałam, zeskoczyłam ze sceny do pierwszego rzędu, gdzie siedział ojciec założyciel, uklękłam przed nim i błagałam: «Ojcze, nie możemy jechać do Rosji, to wyślij nas do Afryki». Zauważyłam takie skupienie, takie zatrwożenie na twarzy ojca założyciela. Mocno się zamyślił. Po chwili sięgnął do kieszeni, wyjął niewielką plastikową figurkę Matki Bożej Niepokalanej, podał mi ją i powiedział: «Dziecko, módl się. Jak się Matce Bożej spodoba, to ją na ziemi afrykańskiej postawisz». Ja sobie bardzo zapamiętałam te słowa, bardzo wzięłam do serca i, jak umiałam, modliłam się w tej intencji. Modliłam się o to sama i ciągle wszystkich o to prosiłam. Robiłam to tak często, że nawet dano mi przydomek „Szalona dla misji”. Gdy byłam na KUL-u, to także innych i siostry w Lublinie prosiłam o modlitwę i nigdy nie opuściłam żadnego spotkania z misjonarzami, jeśli nadarzyła się taka możliwość. W Lublinie na studiowałam na dwóch wydziałach jednocześnie: psychologię kliniczną i teologię. Ponieważ na psychologii była ograniczona ilość miejsc, dopiero na drugim roku można było się przenieść, tak że miałyśmy po szesnaście egzaminów w sesji. I tak po latach, z trudem, przyszedł moment, że Pan Bóg zrealizował ten plan i na terenie Burundi stanęła duża figura Matki Bożej. Stoi na placu szpitalnym. A moją małą figurkę, z którą nie rozstawałam się nigdy podczas mojej praktyki, zabrano do biura jako relikwie ojca założyciela. Wytarła się już tak mocno, że Matce Bożej ledwie widać nos. To była taka moja figurka – nie amulet, tylko pomoc w ćwiczeniu się w obecności Bożej.

JK: Idea samodzielnej misji zagranicznej dojrzewała w prowincji polskiej powoli i znalazła swoje ucieleśnienie na kapitule prowincjalnej w 1969 r. W jaki sposób siostry karmelitanki Dzieciątka Jezus włączyły się w przygotowania do wyjazdu na misje do Burundi ojców karmelitów bosych, który miał miejsce dwa lata później?

ZK: Otóż, kiedy ojcowie postanowili pomyślnie odpowiedzieć na prośbę ks. bpa Józefa Martina, Belga, który przyleciał do Polski, żeby szukać misjonarzy; kiedy wyrazili zgodę, że pojadą do Afryki, było porozumienie z naszą matką generalną, m. Cecylią i prośba, żeby pojechały także siostry². Naszym wielkim pragnieniem było wyjechać do Afryki. Miałyśmy także modlitewne przyzwolenie o. Anzelma Gądka, bo mówił specjalnie do mnie, dając mi figurkę Niepokalanej: «Dziecko, módl się. Jak się spodoba Matce Bożej, to ją na ziemi afrykańskiej postawisz». Przez kilka lat gorliwie się o tę łaskę modliłyśmy.

Akurat zbiegło się to z jubileuszem 50-lecia naszego Zgromadzenia. Studiowałam wówczas na KUL-u w Lublinie. O. Honorat Gil przyjechał do nas, bo bp Józef Martin chciał zobaczyć tę siostrę karmelitankę „szaloną dla misji” – taki przydomek mi dano. Biskup zagadał coś do mnie po francusku, a ja nic, bo lektoraty miałam z angielskiego i niemieckiego. Potem jedna znająca język siostra, która mi asystowała, przetłumaczyła, że biskup powiedział: „Dziecko, gdzie tam na misje, ty musisz jeszcze dojrzeć” – bo ja nie umiałam nic mu odpowiedzieć. Po wyjeździe biskupa, natychmiast po zaliczeniu lektoratów, przerzuciłam się na język francuski i zaczęłam się pilnie uczyć. Kiedy zapadła decyzja, że możemy wyjechać, m. Cecylia, napisała list okólny do Zgromadzenia, że szuka kandydatek, które chciałyby jechać. Podobno zgłosiły się pięćdziesiąt cztery siostry, a było nas w Zgromadzeniu już około trzystu. Z łaski Bożej wybór padł na mnie. Wybrano s. Juliannę Jurasz i mnie, s. Zygmuntę Kaszuba. Najpierw wysłano nas do Francji na dokładniejszą naukę języka francuskiego, przygarnęły nas tam siostry saletynki.

JK: Właśnie, dlaczego saletynki?

ZK: Ich przełożoną generalną była Polka, która wstąpiła do Zgromadzenia jako młoda dziewczyna, przez pośrednictwo ojców saletynów, którzy pracowali już w Polsce. W tym czasie pełniła funkcję przełożonej generalnej, a była też rodzoną siostrą s. Julianny. One nas przygarnęły, my pomagałyśmy im i z pewną francuską siostrą urszulanką pilnie uczyłyśmy się języka francuskiego. Kiedy siostry uznały, że już na tyle opanowałam język francuski, że mogę rozpocząć bliższe przygotowania i różne staże oraz praktyki w szpitalach francuskich, poszłam najpierw na krótki, kilkutygodniowy kurs dla misjonarzy, a potem dostałam się na akademię medyczną na wydział medycyny tropikalnej. No i o dziwo, kiedy już miałam indeks, legitymację studenta, na pierwszym wykładzie z anatomii znów wszystko było niezrozumiałe, obce i nieznane. Bo chociaż umiesz się porozumieć językiem potocznym, nie znając technicznych terminów medycznych, nic nie zrozumiesz. Byłam zaopatrzona w dyktafon, żeby sobie wszystko później tłumaczyć, ale na dwie godziny wykładów zrozumiałam zaledwie kilka wyrazów, ponieważ wykładowca mówił jednym ciągiem. Bardzo się martwiłam, że nie dam rady; że wyrzucą mnie, bo nie znam języka. Na modlitwie przyszła mi myśl, żeby kupić duży zeszyt, podzielić kartkę wzdłuż i na jednej stronie odpisywałam notatki od francuskich studentów, a na drugiej, dzięki słownikom i książkom medycznym, tłumaczyłam tekst. Na końcu pisałam sobie taki krótki tekst, którego uczyłam się na pamięć. Na takiej walce minęły trzy tygodnie i każdego dnia nie szłam spać, dopóki nie odpisałam i nie przetłumaczyłam wykładów. Zdarzało mi się tak pracować do drugiej, trzeciej w nocy. Kiedy po trzech tygodniach zobaczyłam, że znam już jedną trzecią tekstu, tańczyłam sama twista wkoło stołu – to była trzecia nad ranem. Pan Bóg tak mi pomógł, że przy egzaminie to ja miałam więcej punktów, niż ci, którzy pożyczali mi notatki, bo oni myśleli, że nauczą się tuż przed egzaminem. Ja natomiast uczyłam się bardzo systematycznie i dzięki temu zdałam wzorowo.

JK: Ile lat studiowała Siostra medycynę tropikalną?

ZK: Przeszło dwa lata, bo kończyłam tylko wydział medycyny tropikalnej. Podarowali mi fizykę i chemię, żeby być przygotowaną. Dostałam odpowiednie dokumenty.

JK:Do czego upoważniały te dokumenty?

ZK: Dyplom upoważniał mnie do leczenia ludzi w Burundi. Nie mam tego przywileju w Polsce. Potem musiałam jeszcze odbyć praktykę w Burundi, w szpitalu państwowym. Byłam także na praktyce na położnictwie u sióstr.

JK: Czy ten dyplom dawał Siostrze prawo do zakładania szpitala, albo ośrodka zdrowia?

ZK: Tak, dawał prawo zakładania ośrodków zdrowia i kierowania szpitalem. Teraz mamy już lekarzy Afrykańczyków, tak że w ostatnich czterech latach mogą się zająć dziećmi.

JK: W czasie pobytu we Francji miał Siostra szanse kontynuować studia medyczne, dokończyć pięcioletnie studium medycyny i otrzymać dyplom lekarza. Co wpłynęło na zaniechanie takiego toku studiów?

ZK: Byłam przyjęta na pełne studia medycyny, jednak zaakceptowano mnie potem jedynie na wydziale medycyny tropikalnej. Matka generalna sióstr saletynek, Marta, kończyła już swoją kadencję i bała się angażować zgromadzenie w utrzymanie mnie, bo z tym łączyły się wydatki, chociaż pracowałam i brałam dyżury w Kinice Chorób Tropikalnych w sobotę i niedzielę. Do tego czasu siostry nie miały ze mną kłopotu, ponieważ samodzielnie utrzymywałam się w Lyonie i miałam jeszcze stypendium. One odpisały matce generalnej, że boją się, że będą obciążone jakimiś kosztami, a m. Marta nie mogła tego podjąć, wiedząc, że kończy swoją kadencję jako Polka. Po otrzymaniu przeze mnie zezwolenia na leczenie, matka generalna nie zgodziła się na studia dzienne i poleciła, żebym pojechała już do Afryki³.

JK: Matka generalna karmelitanek Dzieciatka Jezus, Cecylia, po wysłaniu Was do Francji posłała następnie dwie inne siostry na kurs francuskiego. Chciała, byście razem, w czwórkę wyjechały do Burundi. Stało się jednak inaczej. Wyjechałyście do Burundi w grudniu 1973 r. S. Julianna oraz Siostra, jako przełożona. Czy chciałyście na nie zaczekać?

ZK: Nie byłyśmy o tej decyzji poinformowane. Wiedziałyśmy, że dołączą się do nas jeszcze dwie następne siostry, s. Zenobia i s. Bogumiła, ale nie wiedziałyśmy kiedy. O tej decyzji nie wiedziałam. W tamtym czasie pracowałam w klinice i pomimo, że miałam już dokumenty, które dawały mi zezwolenie na leczenie, nadal korzystałam z wykładów w Akademii Medycznej. W międzyczasie okazało się, że papież Paweł VI posyła misjonarzy do szpitala w Burundi, w Kirembie, który ufundowała diecezja, z której pochodził (Brescia). Posłał tam kapłana i zespół włoskich pracowników oraz pokrył koszty transportu. O. Michał Machejek, który o tym wiedział, załatwił wszystko i przyspieszył nasz wyjazd, stosownie do daty biletów tych Włochów. Wraz z s. Julianną wylądowały jako pierwsze, a następne siostry doleciały do nas około trzech, czterech miesięcy później⁴.

JK: Jaki był Siostry udział w przygotowaniach wyjazdu sióstr na misje? Jak wyglądała pomoc sióstr w tych przygotowaniach?

ZK: Był udział modlitewny. Nie wiem, co działo się potem w Polsce, ponieważ byłyśmy z s. Julianną we Francji. Ale wiem, że była lista sióstr do animacji [misyjnej] w Polsce. Była przygotowana lista, co możemy wziąć do Afryki, były zbite z desek skrzynie, skute prętami żelaznymi oraz skrzynie z naszą wyprawą misyjną do Burundi – tj. łóżka, wyposażenie dom. Musiałyśmy pisać, ile łyżek, prześcieradeł, ściereczek, talerzy potrzebujemy. Było sześć, albo dziewięć skrzyń, które okrętem dotarły do Burundi. I to była nasza wyprawa, z tym co otrzymałyśmy, z czym zamieszkałyśmy i żyłyśmy przez te wszystkie lata.

JK: Zamieszkałyście w Mpinga, a potem w Musongati?

ZK: Najpierw zamieszkałyśmy w Mpinga. Zostałyśmy przygarnięte przez ojców karmelitów w parafii, którą oni otrzymali od ojców białych. Kościół w Burundi był wtedy młody i nadal jest młody. Ojcowie biali dotarli do Burundi zaledwie sto dwadzieścia trzy lata temu. Burundyjczycy nie znali Ewangelii o Jezusie Chrystusie. Żyli według ich tradycyjnych wierzeń. Pierwszych misjonarzy, którzy tam przybyli, zamordowali, bo myśleli, że są handlarzami niewolników. Ludzie byli porywani i sprzedawani w niewolę. Ojcowie biali noszą długie, białe habity, więc wzięto ich za muzułmanów. Ojcowie po kilku latach wykupili grupę porwanych dzieci. Dzięki tym dzieciom poznali język i przybyli do Burundi z drugiej strony kraju, w bardzo górzystej części. Do tej pory stoi postawiony przez nich drewniany krzyż i pierwsza parafia. Afrykańczycy robili różne zasadzki: rzucali na ich domy palące się głownie, ale dom się nie palił. Doszli stąd do wniosku, że może są to aniołowie ich bóstwa, które pokazuje swoją moc w rwących potokach, niekształtnych drzewach i głazach, więc jeśli będą z aniołami tego bóstwa walczyć, bóstwo będzie się na nich mściło. No i tak ojcowie zostali zaakceptowani. Kościół w Burundi się rozwija, chociaż wciskają się tam różne sekty, muzułmanie czy protestanci. Kościół katolicki jest jednak najsilniejszy.

JK: Po krótkim pobycie u ojców w Mpinga rozpoczęłyście kurs języka kirundi w centrum ojców białych w Muyange. Kto go prowadził?

ZK: Był to ojciec biały, bodajże Nijs⁵ – lingwista. Posługiwał się siedmioma językami. On uczył misjonarzy języka kirundi. Podczas trzymiesięcznego kursu zapoznał nas z podstawami gramatyki. Przed przyjazdem ojców białych w Burundi nie było języka pisanego. Burundczycy mają wspaniałą pamięć i wszystko było przekazywane z pokolenia na pokolenie ustnie. Ojcowie biali na podstawie dźwięków opracowali pierwsze słowniki, z których jeden jest używany do dziś. Ojcowie opisują, w jakich okolicznościach słyszą dany dźwięk i tłumaczą po francusku, co ten dźwięk oznacza. Opracowali gramatykę alfabet, jest taki sam, jak u nas. Język jest dość trudny, ale możliwy do opanowania i posługujemy się nim bez problemu.

JK: Współpraca z p. dr Wandą Błeńską trwała wiele lat. Odwiedzała Siostra w Ugandzie jej ośrodek, a dr Błeńska składała rewizyty w Musongati. Jak zaczęła się ta współpraca i na czym polegała?

ZK: Celem mojego posługiwania w Burundi miało być założenie leprozorium dla trędowatych, bo były tam całe wioski trędowatych opuszczone przez protestantów. Doktor Błeńska, nie wiem jaką drogą, dowiedziała się o nas i przybyła do Burundi razem ze swoją przyjaciółką, panią Janiną⁶. Kiedy zobaczyły, w jakich warunkach mieszkamy, a zarówno ojcowie, jak i my, mieszkaliśmy po afrykańsku. Zdawało się nam, że jeśli będziemy żyć jak tamtejsi ludzie, nasze przekazywanie Słowa Bożego, głoszenie Ewangelii, będzie skuteczniejsze. Kiedy Pani doktor zobaczyła, a miała już doświadczenie czterdziestu pięciu lat pracy na misjach, bardzo ostro nas zganiła. Służebnica Boża, będzie wyniesiona na ołtarze. Powiedziała dosłownie tak: „Wy musicie się wyspać tam, gdzie pchły nie gryzą, bo pchły są w Afryce nieustannym towarzyszem ludzi. Wy musicie zjeść to jedzenie które tu jest, bo przecież nie ma tu żadnych delikatesów, ale po waszemu przygotowane, bo jeśli mnie nie posłuchacie i będziecie robić tak jak teraz, to w niedługim czasie wrócicie do kraju chorzy, sfrustrowani i nic nie będziecie mogli zrobić”. Ojcowie bardzo wzięli sobie to do serca i od razu zaczęli fabrykować pustaki na budowę naszego domku. Potem Pani doktor przyjechała do nas jeszcze raz i ustaliliśmy, że muszę się zająć nie tylko trędowatymi, bo byłam jedyną osobą, która mogła w tych okolicach leczyć. Wcześniej leczyli też afrykańscy znachorzy, czarownicy i sekciarze. Ludzie więc zaczęli mi w ogromnych ilościach znosić chorych w koszach z dwoma drągami. Czasem przemieszczali się kilkadziesiąt kilometrów, a takiemu orszakowi towarzyszyła nieraz cała wioska, ponieważ co kilka kilometrów musieli się zmieniać. Czasem szli do nas po trzydzieści czy sześćdziesiąt kilometrów. Misja to taka oaza, jakby busz na pustyni. Gdy przychodzili do nas trędowaci, którzy nie mają czucia z powodu zniszczenia nerwów przez bakterie Hansena, zostawiali po sobie krwawe ślady, nie wiedząc, że je zostawiają. Z kikutami nóg, bez stóp, ranili się. Trzeba było im zorganizować opiekę ambulatoryjną i zająć się wszystkimi chorymi. Pani doktor, abym mogła poznać tą chorobę jeszcze bliżej, nie tylko z teorii, zaprosiła mnie do siebie do Ugandy. Zabrała mnie do swojego szpitala, do leprozorium, które prowadziła już od wielu lat. Po studiach we Francji byłam ostrożna, żeby niczym się nie zarazić, żeby uważać. Kiedy przybyłam do Ugandy, zobaczyłam, że Pani doktor przytula trędowate dzieci i opatruje rany bez rękawiczek…

JK: Bez rękawiczek…?

ZK: Tak, bez rękawiczek. Kiedyś dyskretnie spytałam na boku: „A pani doktor to się tak nie boi, że się zarazi?” A ona mówi: „Siostro, jak ja bym zakładała rękawice do ich badania, do ich opatrywania, to oni by pomyśleli, że się ich brzydzę, a ja nie mogę im tego pokazać”. Bezwzględnie zakładała rękawice, kiedy musiała operować. Mówiła: „Pan Bóg czuwa nade mną, bo widzi siostra, przez te czterdzieści pięć lat nie zaraziłam się”. I dożyła wieku stu pięciu lat, już po powrocie do Polski. Jeszcze jeden epizod z doktor Błeńską: niedawno zostałam wezwana do Poznania, by zeznać o heroiczności jej cnót. A znaleźli mnie w ten sposób, że kiedy po śmierci porządkowano jej rzeczy, znaleźli jakiś list. Nie wiem, czy ja pisałam do niej, czy ona do mnie, ale było tam moje imię i nazwisko, że jestem karmelitanką. Oni mnie poszukiwali. Okazało się, że z osób, które żyły z panią doktor w jej środowisku w Afryce, zostało nas tylko dwoje. Inni już poumierali. Pod przysięgą zeznałam wszystko, co o niej wiem.

JK: Siostro, serdecznie dziękuję, na dzisiaj wystarczy.

ZK: Niech Bóg będzie uwielbiony. On jest w nas, a my jesteśmy w Nim zanurzeni i Jego Matka także. Amen.