Szembekowie

Rodzina Szembeków wywodziła się z miasta Stendal w Brandenburgii. Dwaj bracia Szembekowie Bartłomiej i Henryk przybyli do Polski ok. 1535 r., pierwszy z nich osiadł w Krakowie, zaś drugi w Poznaniu.

Byli oni synami Bartłomieja, rotmistrza i posła elektora brandenburskiego do króla Zygmunta I Starego oraz Adelajdy Dudischin. Bartłomiej Szembek (zm. 1569), przyjął obywatelstwo miasta Krakowa i został członkiem rady miejskiej. Jako kupiec prowadził rozległą działalność handlową, zdobył poważny majątek i związał się z patrycjatem krakowskim, a także reprezentował miasto na sejmie w 1564 r.

Jego potomkowie szybko ulegli polonizacji i należeli do elity mieszczaństwa krakowskiego, zajmując się handlem i operacjami kredytowymi. W trzecim pokoleniu weszli już do stanu szlacheckiego i na służbę Rzeczypospolitej oraz Kościoła, bowiem jeden z wnuków Bartłomieja Stanisław Szembek (ok. 1584-1638) został sekretarzem królewskim i żupnikiem wielickim, zaś drugi Fryderyk (1575-1644) znanym jezuitą, działającym w Krakowie i Toruniu, autorem wielu pism polemicznych i hagiograficznych.

Rodzinę Szembeków do senatorskiego stanu wprowadził Franciszek piszący się ze Słupowa (zm. 1693), syn Stanisława sekretarza królewskiego. Aktywnie działał on w samorządzie szlacheckim ziemi krakowskiej, pełniąc rozmaite funkcje. W 1684 r. został kasztelanem sanockim i wszedł do senatu, a po czterech latach został mianowany kasztelanem kamienieckim na Podolu, które wtedy znajdowało się w rękach tureckich.

Synowie Franciszka z dwóch małżeństw z Zofią z Pieniążków i Anną Barbarą z Rupniowskich oraz synowie jego kuzyna Stanisława (zm. 1690), burgrabiego krakowskiego odegrali bardzo znaczącą rolę w Rzeczypospolitej za panowania Augusta II Mocnego. Kilku z nich w pierwszej połowie XVIII w. objęło najwyższe godności w polskim Kościele i państwie. Dwóch z nich Stanisław Szembek (1650-1721) i Krzysztof Antoni (1667-1748) zostało arcybiskupami gnieźnieńskimi i zarazem prymasami Polski.

Pierwszy z nich zasiadał na stolicy gnieźnieńskiej w latach 1706-1721, a przedtem był przez 6 lat biskupem włocławskim, natomiast drugi pełnił godność arcybiskupa w latach 1739-1748, zaś uprzednio biskupa inflanckiego (1711-1716), poznańskiego (1716-1720) i włocławskiego (1720-1739).

Kolejny z rodziny Szembeków w tym pokoleniu Krzysztof Andrzej (1680-1740) był najpierw biskupem chełmskim (1713-1719), następnie przemyskim (1719-1724), a na końcu warmińskim (1724-1740). Ostatni z nich Michał Szembek  (1655-1726) został sufraganem krakowskim w 1706 r.

Wśród świeckich dostojników najważniejsze urzędy dzierżył Jan Sebastian Szembek (1672-1731), który najpierw był podkanclerzym koronnym od 1702 r., a następnie od 1712 r. kanclerzem wielkim i na tym stanowisku działał aż do śmierci.

Z pozostałych Szembeków należy wymienić jeszcze Przecława Stefana (ok. 1652-1702), kasztelana wojnickiego, Franciszka Aleksandra (ok. 1655-1724), kasztelana wiślickiego i Antoniego Felicjana (1671-1738), podkomorzego krakowskiego.

Szembekowie dzierżący najwyższe godności kościelne i urzędy służyli  Rzeczypospolitej i królowi Augustowi II, któremu pozostawali wierni w zmiennych kolejach losu i zabiegali na rozmaite sposoby o pojednanie zwalczających się konfederacji i koterii magnackich.

Na tle elity magnackiej Szembekowie odznaczali się szczerą i gorliwą pobożnością oraz działalnością fundacyjną na rzecz zakonów żeńskich (w tym karmelitanek bosych) i męskich, wielu instytucji kościelnych, dzieł miłosierdzia, katedr i kościołów. Jako arcybiskupi i biskupi gorliwie troszczyli się o dobro duchowe wiernych swych diecezji. Z dużym zaangażowaniem Szembeków odbyła się koronacja Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej w 1717 r. Samego aktu koronacji papieskimi koronami dokonał biskup chełmski Krzysztof Andrzej, a asystował mu biskup poznański Krzysztof Antoni, zaś korony z Drezna na Jasną Górę przywiózł kanclerz Jan Sebastian, który wraz z żoną Ewą z Leszczyńskich wydał wielką ucztę nazajutrz po uroczystościach koronacyjnych.