Średniowieczny habit

Habit średniowiecznych karmelitów
o. Jerzy Zieliński OCD

Habit - Łacińscy pustelnicy Karmelu nosili habit zrobiony z niefarbowanej wełny. Składał się on z tuniki przepasanej na biodrach skórzanym pasem, szkaplerza narzuconego na tunikę i kaptura. Kaptur był przymocowany do szkaplerza.

Opończa w pasy - W czasie uroczystości liturgicznych zakładali ponadto opończe (carpeta) w pionowe pasy. Było ich siedem. Opończa miała kształt prostokąta: długa na 2 m i szeroka na 1,5 m. Szerokość pasów wynosiła więc ok. 30 cm. Pasy był w kolorze białym (4) i czarnym bądź szarym (3). Niektóre obrazy przedstawiają pustelników odzianych opończą w pasy poziome. Jest to przedstawienie niehistoryczne. Opończa była zarzucana na ramiona i wówczas sięgała do bioder.

Znaczenie pasów opończy - Można odnaleźć wiele interpretacji siedmiu pasów karmelitańskiej opończy. Niektóre z nich są wyjaśnieniami legendarnymi. Nie wiemy dokładnie, jakie znaczenie miały dla pierwszych karmelitów, którzy je założyli. (a) Symbolizują siedem darów Ducha Świętego, w które powinien być przyodziany każdy karmelita. (b) Oznaczają przyodzianie zakonnika w cnoty oraz łaski. (c) Niektórzy wywodzą pasiastą opończę karmelitów z tradycji muzułmańskiej. Pasiaste szale nosili wędrowni muzułmańscy pustelnicy. Były dla nich znakiem eliaszowego i mistycznego powołania. Islamska tradycja utrzymywała, że pasiasty szal nosił Jezus podczas publicznego nauczania. (d) Liber de institutione primorum monachorum (Księga instytucji pierwszych mnichów, XV w.) podaje alegoryczną interpretację karmelitańskiego habitu. Tunika - początkowo zrobiona z wielbłądziej lub koziej sierści, a potem zamieniona na wełnianą. Jej ubóstwo i szorstkość jest znakiem pokuty, gdyż pustelnik ma opłakiwać swoje grzechy i grzechy świata. Szkaplerz z przyczepionym kapturem - okrywając ramiona i plecy symbolizuje jarzmo posłuszeństwa; okrywając głowę (kaptur) symbolizuje posłuszeństwo należne przełożonemu, którego Bóg ustanowił głową wspólnoty. Szkaplerz nie ma rękawów, aby ręce były wolne, gdyż zakonnik musi być zawsze gotowy i zdecydowany wykonać powierzoną sobie pracę. Szkaplerz nie ma jeszcze odniesienia do pobożności maryjnej. Opończa w pasy - nawiązuje do płaszcza Eliasza, który uważany był przez karmelitów za symbol czystości serca i wierności Bożemu słowu. Wskazuje, że zakonnik zawsze powinien nosić Ewangelię Chrystusa w sercu. Cztery białe pasy symbolizują czystość serca, którą zyskuje się przez posłuszeństwo Ewangelii. Ewangelia jest jedna, chociaż w czterech częściach. Trzy ciemne pasy symbolizują oczyszczenie z grzechów. Daje je Bóg, gdy spełnione są trzy stopnie pokuty: żal za grzechy, wyznanie grzechów i zadośćuczynienie. Kij podróżny - symbolizuje konieczność bycia uzbrojonym w wiarę przeciw wszelkim formom zła i pokusy. Pierwsi karmelici bosi nosili takie kije podróżne i z pewnością miały one nie tylko pomagać w podróży. Kije podróżne weszły na stałe do ikonografii terezjańskich początków. (e) Jedna z czternastowiecznych legend wyjaśnia pochodzenie pasów w następujący sposób. Gdy Eliasz został wzięty do nieba na wozie ognistym rzucił swój płaszcz Elizeuszowi, swemu następcy. Płaszcz Eliasza zetknął się z ogniem. Tam, gdzie ogień go nie dosięgną pozostał biały. W innych zaś miejscach osmolił się i ściemniał.

Biały płaszcz -  Do noszenia pasiastej opończy karmelici zostali zobowiązani ustaleniami Kapituły Generalnej w Londynie z roku 1281, kiedy to stwierdzono, że jest ona "znakiem naszego Zakonu". Opończa miała swoją wymowę w warunkach Palestyńskich. W Europie stała się jednak problemem nie tylko ze względów estetycznych oraz technicznych trudności z wykonaniem jej; musiała być tkana w całości i dużo kosztowała. Stała się powodem drwin, żartów, zniechęcając również potencjalnych kandydatów do życia karmelitańskiego. Bywało więc, że nazywano karmelitów "zakonnikami w pasy", jak chociażby w Anglii (Striped Brothers) czy we Francji (les Barrés), co uwiecznione zostało w nazwie jednej z ulic Paryża - Rue des Barrés, istniejącej aż do dzisiaj. Pasiasta opończa nie kojarzyła się również z maryjnością Karmelu. Kilka lat później, w roku 1287, Kapituła Generalna w Montpellier decyduje o zmianie pasiastej opończy na białą. Pozwolenia udziela Honoriusz IV. Biały płaszcz zaczyna się odtąd kojarzyć z maryjnym wymiarem karmelitańskiej duchowości i ułatwia przyjęcie się nazwy zakonu: Bracia Matki Bożej z Góry Karmel.

W czasie gdy Karmel przyjmuje biały płaszcz za swój oficjalny znak, istnieje jeszcze niewielki mendykancki zakon Błogosławionej Maryi Matki Chrystusa (Fratres Ordinis Beate Mariae Matris Christi), którego bracia również noszą biały płaszcz. Gdy zakon ten został rozwiązany (1274), karmelici mogli już bez przeszkód utożsamić się z nowym znakiem swej maryjnej konsekracji.