Jak wiemy, promień światła, wpadając do pomieszczenia, gdzie nie napotyka na żaden opór, powoduje ciemność. Co się jednak dzieje, gdy to światło Boże napotyka przeszkody? Święty mówi o tym przywołując w poemacie „Noc ciemna” ogień, ogarniający świeży kawałek drewna.

Wiadomym jest, że dusza przywiązana do wielu rzeczy, zanieczyszczona wieloma naleciałościami ziemskimi, jest niczym świeże drewno, które, by palić się równym płomieniem, musi przejść bolesny proces osuszania i oczyszczania.

Św. Jan od Krzyża mówiąc o miłości, której Bóg udziela duszom doskonałym, powiada, że upaja ich winem miłości, które jest wytrawne, a zarazem słodkie, rozkoszne i mocne. O tym symbolu mówi w PD. Jest to wino wytrawne, bo jest stare i dobrze sfermentowane.

Mówiąc o ciemnej nocy powiedzieliśmy, że tym mianem św. Jan od Krzyża określa m.in. kontemplację. Jaka jest, zatem modlitwa kontemplacyjna, modlitwa ciemnej nocy wiary? Chcąc na te pytania odpowiedzieć karmelitański doktor kościoła przywołuje w poemacie „Noc ciemna” w rozdziale 18 symbol schodów wiary, dlatego że tylko wiara, jest tutaj siłą motywującą, zachęcającą do wędrówki.