Święty Jan od Krzyża jest przede wszystkim przewodnikiem tych, którzy szukają większej zażyłości z Bogiem. Jego nauczanie jest bogate w doktrynę i pełne życia. Od Doktora Mistycznego mogą się wiele nauczyć wszyscy chrześcijanie: świeccy, osoby konsekrowane, duchowni, teologowie, szczególnie zaś kierownicy duchowi – pomagający innym kroczyć drogami modlitwy. W tym artykule postaramy się przedsta- wić pokrótce podstawowe elementy kierownictwa duchowego, jakie proponuje święty Doktor Karmelu. Na początku skupimy się na ogólnych założeniach i potrzebie kierownictwa duchowego, następnie przyjrzymy się osobie i doktrynie św. Jana od Krzyża w kontekście omawianego tematu.

CZYM JEST KIEROWNICTWO DUCHOWE?

Rozpoczynając nasze rozważania, skupmy się na tym: czym jest lub raczej, czym być powinno kierownictwo duchowe. Autorzy proponują nam cały wachlarz definicji określających pojęcie kierownic- twa duchowego. W opracowaniach dotyczących tego tematu spotyka się następujące stwierdzenia: „przez kierownictwo duchowe rozumie się sztukę pro- wadzenia wierzącego do święto- ści; pomoc, jaką ofiaruje się oso- bie w odkrywaniu Bożej woli i w wypełnianiu jej; a w znaczeniu ogólnym wszelkie indywidualne duszpasterstwo”; inna definicja: „przez kierownictwo duchowe rozumie się pomoc, jaką ofiaruje się osobie po to, by jej pomóc w swym życiu odkryć działanie Boga i pójść za Nim”; jeszcze inna: „celem i zadaniem kierownictwa duchowego jest indywidu- alna pomoc w drodze do realizacji pełni chrześcijańskiej doskonało ści”. Celem życia każdego chrze- ścijanina – jak mówi nasza wiara – jest świętość. Z przytoczonych wyżej definicji wynika, że kie- rownictwo duchowe jest jed- nym ze sposobów, który pomaga osiągnąć ten cel. Troską kierownika powinno być – jak wynika z powyższych wypowiedzi – takie prowadzenie penitenta, aby ukształtować nowego człowieka, na wzór Chrystusa pod działa- niem Ducha Świętego.

POTRZEBA KIEROWNICTWA DUCHOWEGO

Teologia duchowości jasno podkreśla, że w każdym ze stanów życia człowiek powinien dążyć do świętości zgodnie z otrzymanym powołaniem i charyzmatem; jednak potrzeba kierownictwa duchowego dla poszczególnych osób nie zależy zupełnie od przy- należności do danego stanu życia, ale bardziej od sytuacji, w jakich dana osoba znajduje się w określonym momencie życia.

Z natury powołania chrześcijańskiego wynika, że sprawą najważniejszą w rozwoju osoby ludzkiej jest dialog człowieka z Bogiem. Relacja Bóg–człowiek jest podstawowa, relacja człowiek–drugi człowiek jest drugorzędna, albo lepiej powiedzmy, podporządko- wana tej pierwszej. W takim układzie osoba kierownika duchowego nigdy nie może przyjmować roli autorytatywnej. To prawda, że źródłem życia duchowego jest sam Bóg, a pierwszym kierownikiem jest Duch Święty, ale prawdą jest również i to, że Bóg w swoim działaniu posługuje się narzędziami, dlatego rola drugiego człowieka (kierownika duchowego) pełniącego rolę pośrednika w tym dialogu jest nieoceniona.

Trzeba również stwierdzić, że kierownictwo duchowe jest potrzebne na wszystkich etapach życia duchowego każdego chrześcijanina, choć jego funkcja na każdym z nich będzie inna. Święta Teresa poucza, że „każdy chrześcijanin powinien się starać o to, by w duchowych potrzebach swoich znalazł sobie przewodnika” (Ż 13:17). Szczególnie jednak kierownictwo duchowe wydaje się nieodzowne w życiu kapłanów i osób konsekrowanych, przede wszystkim na etapie formacji wstępnej, ale także na dalszych etapach formacji permanentnej, gdy często pojawiają się problemy, które wymagają pomocy doświadczonej osoby. Jak stwierdza Thomas Merton, „kierownictwo duchowe ma wielką wartość dla osób duchownych (…). W wielu przypadkach brak kierownictwa duchowego może równać się z różnicą między świętością a przeciętnością w życiu zakonnym”.

Sam św. Jan od Krzyża widział wiele dusz mających najlepsze zamiary i wiele wspaniało- myślności, jak cierpiały, a nawet marnowały się tylko dlatego, że nie korzystały z dobrych metod życia duchowego (ŻPM 3:27-29). Poznał również kierowni- ków duchowych niekompe- tentnych i upartych przy swoim punkcie widzenia; tak się o nich wyraża: „wielu mistrzów ducho- wych wyrządza wiele szkody bardzo wielu duszom” (ŻPM 3:31). Bolał nad tym, że „niektórzy ojco- wie duchowni, nie mając światła ani doświadczenia na tych drogach, zwykli raczej przeszkadzać i utrudniać drogę takim duszom, niż je wspomagać” (DGK, Prol. 3).

ŚWIĘTY JAN OD KRZYŻA – PRZEWODNIK

W swojej nauce i życiu św. Jan od Krzyża przeciwstawiał się bezwzględnie formalizmowi i nieludzkości tych, których porównywał do „duchowych kowali” kujących dusze podopiecznych gwałtownymi uderzeniami młota, tak aby je koniecznie wcisnąć w ramy jakiegoś konwencjonalnego modelu ascetycznej doskonałości. Wiedział, że asceza tego rodzaju jest błędna, ponieważ często bywa oznaką pychy ducho- wej. Nasz Mistyk z natury posia- dał wielki dar obserwacji i łatwego porozumiewania się z ludźmi. Bardzo często głosił konferencje i prowadził indywidualne roz- mowy na tematy duchowe. Umiał słuchać i wczuwać się w sposób myślenia każdego. Nie znosił mistrzów duchowych, którzy ograniczali się tylko do głoszenia kazań nowicjuszom, a nie interesowali się poznawaniem ich ducha i nie prowadzili indywidualnego ich kierownictwa, a to, jak twierdził, jest głównym i nieodzownym przymiotem, aby móc wziąć na siebie odpowiedzialność za cudze doświadczenia duchowe.

W 1577 roku w wyniku konfliktów prawnych związanych z reformą św. Jan został zamknięty przez jej przeciwników w więzieniu klasztornym w Toledo, gdzie podczas dziewięciu miesięcy dotkliwych cierpień przebył drogę intensywnego rozwoju duchowego. Po ucieczce z więzienia był często wybierany na przełożonego, zyskał też sławę wybitnego kierownika duchowego, był powszechnie znany i ceniony. Twierdził, że głównym zadaniem kapłana karmelity jest prowadzenie dusz do Boga, ucząc ich dróg życia duchowego.

Analizując dość zawiłe koleje jego życia, można pokusić się o wniosek, że Bóg przez konkretne wydarzenia przygotowywał św. Jana do przekazania Kościołowi wzniosłej nauki o prawach życia duchowego, które pozostawił w swoich dziełach, jak i przykładzie życia. Jednym z istotnych elementów tego, co przekazał, jest nauka na temat kierownictwa duchowego. Pod- czas całego swojego życia w Karmelu terezjańskim Jan od Krzyża realizował zadanie formatora i mistagoga; był magistrem nowicjuszy i studentów, przełożonym domu, kierownikiem duchowym i doradcą zakonnic oraz osób świeckich. Była to jego ulubiona, charakterystyczna i dominująca działalność. Dzięki swojej nauce i posłudze jest powszechnie znany jako mistyk, pisarz i poeta, reformator zakonu i przede wszystkim jako doskonały przewodnik na drogach życia z Bogiem.

DOKTRYNALNE PODSTAWY KIEROWNICTWA DUCHOWEGO

W swych pismach nasz Święty przedstawił rozwój duchowy chrześcijanina w formie systemu, który oparł na nauce Kościoła, doświadczeniu osobistym, a także prowadzonych przez siebie osób. Ukazał człowieka jako osobę poszukującą, Boga zaś jako jego Oblubieńca i Przewodnika. O rozwoju duchowym osoby decyduje relacja łącząca go z Bogiem, a każdy etap tego rozwoju ma wartość o tyle, o ile prowadzi do ostatecznego celu – świętości – czyli zjednoczenia człowieka z Bogiem. Jego system zakłada jedność człowieka z Bogiem w Chrystusie, osiąganą dzięki cnotom teo- logalnym (wiary, nadziei i miłości). Bóg udziela tej jedności jako daru, jednak ze strony człowieka potrzebna jest odpowiedź (nawrócenie) i postawa zaparcia się siebie. O przebiegu całego procesu decyduje zawsze inicjatywa Boga, która wymaga adekwatnej odpowiedzi ze strony człowieka. Do klasycznego obrazu życia duchowego wprowadził on radykalnie odmienną perspektywę, eksponując występujące między tymi etapami kryzysy, które nie są wyjątkowym, ale normalnym doświadczeniem w rozwoju duchowym. Proces porządkowania osobowości będzie przebiegał stopniowo; kryzysy czy „noce” to okresy pustyni, pustki, oschłości; to swoista przestrzeń, w której człowiek przekraczając swoje ograniczenia, rozwija się ku pełni. Celem nauczania św. Jana jest więc pragnienie przeprowadzenia i osiągnięcia celu przez momenty krytyczne w tym rozwoju. Gwarantem zaś pozytywnego rozwiązania wspomnianych kryzysów jest pomoc doświadczonej w tej materii osoby, czyli kierownika duchowego, który właściwie oceni stan osoby prowadzonej, rozezna aktualny sposób oddziaływania Boga, i w efekcie zaproponuje odpowiednie środki, by owe „noce” stały się etapami wzrostu, nie zaś degradacji.

OSOBA KIEROWNIKA DUCHOWEGO I OSOBY KIEROWANEJ

W tym momencie zatrzymajmy się przez chwilę nad osobą kierownika duchowego i osobą prowadzoną. Głównym zadaniem kierownika duchowego, które odczytujemy z dzieł Świętego, jest otwieranie duszy na działanie w niej Ducha Świętego oraz zachęta do jej całkowitego ogołocenia, co pozwoli człowiekowi wyzbyć się pożądań i opróżnić z tego, czego pragnął […]

Więcej w Głosie Karmelu, nr 96/2022

DO KUPIENIA W NASZYM WYDAWNICTWIE: https://wkb-krakow.pl/