Fragmenty listów z zesłania: Rafał Kalinowski, Listy, Lublin 1978

List 58: do rodziny, Dubrowna, 23.X.1864 Smutny jest stan naszej młodzieży wygnanej – główną cechą próżniactwo z konieczności, a za próżniactwem wszelkie zło, a lekarstwa na to nie ma. Oby też Bóg wejrzał na nas i łaską swoją wsparł tyle ludu pozbawionego wszelkiej pomocy religijnej i umysłowej. (…) Droga Mateczka ma mię, jak uważam z jej listów, za bardzo doskonałego, daleko mi do doskonałości; naturę mam złą i zepsutą, Bóg mi tylko dał uznanie mojej nędzy i to uważam za jedyną moc moją. Duchownej rady mam ciągłą potrzebę, brak takiego spowiednika jak ojciec Felicjan jest dla mnie niczym niepowetowaną stratą. – W modlitwie szukam wsparcia, ale tak trudno o samotność, że skupienie ducha jest prawie niemożnością. Jedna tylko wiara w Łaskę Bożą, która sama przychodzi w potrzebie, utrzymać może w spokoju ducha. List 60: do rodziny, Tomsk, 12/24.XI.1864 Modlitwy Wasze szczególniej oddziałują na moje usposobienie: związek mój z Wami staje się coraz bardziej duchownym, jakby już żadne nicie ziemskie nas ze sobą nie wiązały. W chwilach, kiedy osobliwie doznaję miłych wrażeń pociechy ziemskiej, kiedy list od Was odbiorę, stawię sobie w myśli położenie moje: jeżeli bym wszystko, a wszystko na ziemi utracił i stał się istotnym nędzarzem – dziwne, że na tę myśl nic we mnie nie zadrga. – Świat wszystkiego mnie może pozbawić, ale zostanie zawsze jedna kryjówka dla niego niedostępna: modlitwa, w niej się da streścić przeszłość, teraźniejszość i przyszłość w postaci nadziei. – Boże, jakim skarbem obdarzasz tych, co w Tobie ufność swą całą pokładają! List 73: do rodziny, Usole, 10/22.IX.1865 W modlitwach Waszych polecajcie Bogu niewierzących chrześcijan – nie bark ich w Ussolu, chociaż doświadczenie i nieszczęścia powinne by były nawrócić serca do źródła pociechy, pokoju i miłości: do Boga i Zbawiciela naszego. – Czytałem ostatnimi czasy konferencje ks. Felix osładzały mi one moją chorobę. Ileż w nich znalazłem natchnionej prawdy, stosowanej do wszelkiego stanu. – Szczególnie zajęła mię część o wychowaniu, znalazłem w nich te myśli, na których, jeszcze w więzieniu, rozpatrując swą przeszłość, ustaliłem swój pogląd na przedwczesną samodzielność młodzieży, opuszczenie gniazda rodzinnego przed czasem, zobojętnienie stąd na pociechy ogniska domowego i szukania pociechy w niewłaściwych źródłach, skąd tyle nieszczęścia wylało się na naszą społeczność, a szczególnie na kraj nasz. (…) Korzystając z nauki ks. Felicjana, staram się co ranek duchownie łączyć się z Chrystusem Panem, i nieraz miewam chwile tak błogie, jak i wtedy, kiedy w Wilnie z kościoła św. Katarzyny coraz częstszym odchodził od Stołu Pańskiego. – Latem na wyspie mogłem znaleźć samotność, teraz tylko rano, kiedy śpią koledzy, spokój jest w koszarach i nie ma przeszkody w modlitwie; oprócz modlitwy nic nie mam, co bym ofiarował Panu Bogu, uważać ją mogę jako jedyny mój datek: pościć nie wolno mi, jałmużnę nie bardzo jest z czego dawać, do pracy sił nie ma, cierpieć i modlić się tylko mi zostaje. – Większych jednak skarbów nie miałem nigdy i nie chcę więcej. List 74: do Ludwiki Młockiej, Usole, 7.X.1865 Położenie moje obecne tak rozumiem: w powołaniu kapłana widziałbym najwięcej pożytku dla siebie i dla bliźnich. Czy łaska Boża do tego mię usposobi i do pracy kapłańskiej kiedyś mnie powoła – Bogu jednemu to wiadomo. Dzisiaj stosuję się do mego położenia, nie zapominając jednak o przyszłości – wszak Bóg jest mocen wyzwolić mię z teraźniejszych warunków, nie chciałbym, żeby mię wtedy znalazł nieprzygotowanym i "dom – jak się Apostoł wyraża – nie opróżnionym" (Mt 12, 44). List 75: do rodziny, Usole, 31.XII.1865/12.I.1866 Do jakiegokolwiek bądź ściślejszego zajęcia trudność tu jest niezmierna dla braku samotności, gwar i rozprawy są tak ciągłe i głośne, że dla poważniejszej pracy i rozmyślań rzadko znaleźć godzinę we dnie, trzeba ich szukać w nocy, co też i robię. W tych wybranych godzinach zwykle staję myślą przed Ofiarą Świętą, zagłębiam się w siebie i o ile mogę, chociaż to z niezmierną dla mnie trudnością przychodzi, biorę do rozmyślania coś z dogmatu albo Męki Zbawiciela. Teraz może Bóg pozwoli mi to trochę porządniej robić, gdyż znalazłem przewodnika, wyrobionego na tej pracy. – Posilony Komunią Duchową wstaję z usposobieniem przyjmowania wszelkich wrażeń z jednakowym spokojem, jednocząc się ciągle myślą z Bogiem. Wieczorem zwykle odczytuję żywot jednego świętego, co jest dla mnie z wielkim pożytkiem. Tak więc dnie schodzą jeden za drugim nieznacznie, zbliżając coraz do wieczności. (…) W modlitwach swoich staram się zwykle z Wami jednoczyć i stać wspólnie u stóp Zbawiciela. Przed kilku dniami dostałem bardzo praktyczny przewodnik do rozmyślań na każdy dzień roku, napisany jeszcze w XVI stuleciu po łacinie przez Litwina urodzonego w Wilnie, Mikołaja Lancicjusza, w tym wieku przetłumaczonego na język francuski. – Ta część praktyki religijnej najbardziej była przeze mnie zaniedbaną, przy rzadko mogącym się zdarzyć przystępowaniu do Przenajświętszych Ciała i Krwi Zbawiciela; trzeba szukać pośredników do źródła pobożności, a do porządku w rozmyślaniu, tak mi zalecanym przez ks. Felicjana, sam o własnych siłach dojść nie mogłem. List 77: do rodziny, Usole, I.VII.1866 Smucę się patrząc na niedołęstwo własne i dziękuję Bogu, że w ubiegłych latach przeszłości, nie zatwardzał serca mego na widok potrzeby bliźnich i nasuwał prawie cudowną zręczność niesienia pomocy w nędzy i cierpieniu innych. – Postępując dalej w życie coraz bardziej upatruję tę harmonijną całość rozlaną w życiu człowieka, który stanowi najpiękniejszy dar dobrego Stwórcy i z rozczuleniem powtarzam początek psalmu 40 Dawida: "Błogosławiony, który ma baczenie na potrzebującego i na ubogiego, w dzień zły wybawi go Pan". (…) Taż bieda naokoło i własnej trochę, co kiedyś politowaniem i trwogą napełniała, tak się spokrewniła, że wrażenia nawet nie robi, kiedy rady jej dać trudno. Dziękujemy Bogu za dzień przebyty, o jutrze nie myśląc, a o wczoraj zapominając. Wtorek i sobota jako dni pocztowe mają trochę uroku, ale dzisiaj poczta ledwo parę listów przywiozła. (…) Smutne są wszystkie listy z kraju, zamiast pocieszenia, Was też i my smutkiem karmimy. List 80: do Ludwiki Młockiej, Usole, 2/14.X.1866 Jak spojrzę w przeszłość tyle wspomnień mnie ogarnia, w dawniejszej barwie życie dla mnie już nie wróci. Myśl teraz sięga wyżej, poza kresy ziemi, szuka szczęścia niezmiennego w łączności z tą przeszłością, która da się pojednać i zespolić w Bogu. Ale póki na ziemi, cieszmy się najpiękniejszym darem nieba – przyjaźnią ludzką, aż póki w sferach niebieskich, jeżeli Bóg do końca życia łaskę da wytrwania, w obcowaniu Świętych się spotkamy. Tą nadzieją wspartemu, nie tak tęskno rozłączenia chwile przechodzą. Pożegnaliśmy teraz kilkudziesięciu towarzyszy robót ussolskich, uwolnionych ostatnim manifestem na posielenie. Jaki los ich czeka, czy nie będzie im gorzej jak tu – Bogu jednemu wiadomo. (…) Trzymając się raz przyjętej zasady, droga Pani kwartałowy podatek listowy akuratnie mi wypłacać będzie. Listy Wasze są tu tak pożądane, najmniejsza o kimś wzmianka tyle radości przynosi. Dzisiaj poczuwam się do winy, odkładałem listu napisanie do chwili, kiedy już go do urzędu dawać trzeba; pora już późna i muszę, acz niechętnie kończyć. Zakończenie listu ma dla mnie zawsze boleść pożegnania; zdaje mi się, żem jeszcze czegoś nie domówił, a pociąg nie czeka. List 82: do Ludwiki Młockiej, Usole, 5/17.I.1867 Widzę potrzebę pisania, pragnę się z Wami podzielić złą czy dobrą nowiną, wspomnień boję się poruszać, o przyszłości mówić nie umiem, a teraźniejszość musi być zero, albo wyraz urojony, tylko w matematyce, z wielką ostrożnością używany; jakże radzić w podobnym położeniu, kiedy nawet i Wy, coście radzić powinni, zawzięliście się na nas. Jak nas moralnie nie będziecie wspierać, sami sobie rady nie damy i marnie zginiemy. Skrapiajcie więc nas rosą dobroczynną pamięci. (…) Do listów swoich proszę jakąkolwiek małą pamiątkę przyłożyć, obrazek, medaliczek, kwiatek. choć szczyptę ziemi, prosiłbym o powietrza rodzinnego trochę, jeśliby możebna była rzecz. Coś najdrobniejszego, ażeby tylko od Was. (…) W napadzie duchowości, nie chcąc zbyt się przywiązywać do rzeczy doczesnych, pozbawiłem się wielu pamiątek; pobudka była dobra i czynu nie żałuję, ale w obecnej chwili jestem tego przekonania, że nawet i zmysły potrzebują pokarmu dla odświeżenia myśli i ogrzania serca i trzeba im niewinny ten datek składać, nie naruszając w niczym, a nawet spotężniając stronę duchową. (…) Co do obecnego mego usposobienia, biorę życie takim, jak ono jest, pewny, że w każdym położeniu jest sposób zdobywania środków nasuwanych przez Opatrzność dla zdobycia sobie zbawienia. Mężnie sobie postępuję, mając ciągle Zbawiciela obraz przed sobą. – Pani może się zgorszy moją szorstką polszczyzną, brak wzorów, nic więcej. List 85: do Ludwiki Młockiej, Usole, 1/13.IV.1867 (…) Uważam za prawdziwy dar Boży przyjaźń Twoją, Pani; kiedy dokładasz do pamięci o mnie rodziny – swoje serdeczne słowo, do którego ani stosunki krwi, ani też długi czas trwania znajomości nie pobudzają, jeszcze bardziej odradzam się duchem i Temu, który rządzi sercami ludzi, żywsze dzięki składam. Po uwolnieniu z koszar, gdzie prawem przepisany termin trzeba było wysiedzieć, teraz z kolegą mieszkam w samym miasteczku, w domu znajomych Pani ze słyszenia państwa Smoleńskich. – Prace skarbowe, które na nas ciążą, acz nudne i niemiłe dla nieprzyzwyczajonych do robót fizycznych – krzywdy memu zdrowiu nie czynią. W chwilach od nich wolnych zajęcie się domowym gospodarstwem, czytaniem, czas prędko posuwa; dzisiaj właśnie dwa lata jakem przybył do Ussola. Niewielem wprawdzie ludzkości się przyczynił, ale też i szkody jej nie zrobiłem, a w czasach swobody – różnie się zdarzało. Do obecnego więc mego położenia, jeżeli pragnę co dodać, to chyba powrotu do Kraju i oglądania osób mi drogich – ale to nie do mnie, ale do Boga należy; jak teraz tak i wtedy będę Mu posłuszny. – Wszak prawda, Pani, niewielkie me żądania! Ale i Wy macie swoje smutki i cierpienia, a szczególnie ci, co kierują serce do cierpienia, do których Pani Droga należy. – (…) Gwałtownie nam Świętych potrzeba; bez nich niechybnie ludzkość runie. (…) Na koniec moja osoba ma się wcale dobrze, dotąd żyje w zgodzie z Bogiem i ludźmi, o co prosi Boga i nadal, nie zważając na zarzuty czynione mu zbytecznej pobożności i do słabości posuniętej łagodności, do czego ja się wcale nie przyznaję, znając całą drapieżność mego charakteru, którą staram się w głębi serca ukrywać, aż ją zupełnie przygniotę. (…) Dzisiaj sobota przed Niedzielą Kwietną (Palmową), muszę więc złożyć powinszowanie Świąt Wielkanocnych oraz życzenia, których tyle co nędzy. Oby Zbawiciel w sercach naszych zmartwychwstał i żył z nami na wieki. – Pozbawieni posługi kościelnej, Święta uroczyste obchodzimy myślą utkwioną w Kraju, przy Waszych Ołtarzach, łącząc się z Wami i Kościołem w jednej wspólnej modlitwie. List 87: do rodziny, Usole, 23.VI.1867 Od kilku dni bawi w Ussolu proboszcz irkucki dla wysłuchania spowiedzi dorocznej. – Dzisiaj właśnie dopełniłem tego tak pożądanego obowiązku i postanowiłem sobie zacząć, pod świeżym wrażeniem połączenia się z Bogiem, list do Was lipcowy, dzieląc się z Wami tym, co mogę tu mieć najdroższego – pokojem duszy. (…) Spotkałem się z wiadomością o amnestii, źródło jak zwykle niewiadome, jakby w powietrzu; nie mam wiary, by coś pomyślnego mogło nas spotkać, chociaż Bóg mocen wszelkie serce poruszyć, ale niezwykła u nas uroczystość kościelna, słońce jaśniejące po kilkutygodniowej słocie – wlały we mnie tchnienie nadziei; czyż istotnie mam kiedyś Was i Ojczyznę oglądać? Lękam się nawet marzyć o tym; tak już mam utkwioną myśl w krainie wyższej nad ziemią, że nawet lęka mnie myśl możności szczęścia na ziemi. Może wydać się Wam, najdrożsi moi Ojcze i Matko, to moje uczucie bojaźni nienaturalnym; wobec ożywienia innych wydaję się martwym. Czyżbym miał w istocie mniej kochać od innych rodzinę i Kraj? (…) Obecnie rozumiem całą doniosłość słów kochanego ojca Felicjana, że zbyt przeważnie pozwalałem sobie pogrążać się w życie duchowe, z uszczerbkiem dla życia realnego, a zaniedbanie tego ostatniego musi zawsze na kimś się odezwać, gdyż żyć trzeba i stronę materialną wypada opierać na sobie, a nie na kim innym. – Będę się starał, o ile to w mojej mocy, błąd swój choć w przyszłości naprawić. Bóg mi pomoże. Pamiętam w Irkucku, kiedy już przyszedł dzień wyjazdu za Bajkał, na parę godzin przed wystawieniem partii, klęczałem i modliłem się do Boga, żeby mi dał siły potrzebne do zniesienia tej ciężkiej podróży, która wydawała mi się nad siły moje. Właśnie kiedym cały ciężar mających nastać kłopotów podróżnych najdotkliwiej czuł na sobie, prosząc o ulgę – wezwano mnie do urzędu dla ogłoszenia naznaczenia mego do Ussola. Otóż i teraz jestem pełen nadziei, że Bóg nie ześle cierpienia nad siły moje, ale wskaże mi tę drogę, tę pracę, jaka dla mego zbawienia będzie najbardziej potrzebną. Nieraz też wołam: "Panie, naucz mnie czynić wolę Twoją, boś Ty Bogiem moim!". List 95: do rodziny, Usole, 13/25.V.1868 (…) Znajomi moi starają się wszyscy przesłać rodzinom swoim jakiś znak widomy pamięci, ja też pragnę tego, zdobyłem szczęśliwym trafem na bardzo korzystnych warunkach pudełko zielonej herbaty, a wiedząc jak Kochany Papo ten napój lubi, myślałem, że pijąc ją w gronie rodzinnym będziecie wspólnie o mnie wspominać. Ale onegdaj spotkałem wiadomego już z listów moich Olszańskiego z Ejszyszek, wychudłego, znędzniałego, schorzałego i jak się dowiedziałem głównie z nędzy w tym stanie zostającego – poświęciłem i Waszą przyjemność i moją miłość własną przeznaczając opłatę za herbatę dla tego istnego Łazarza w myśli, że Bóg mocen Was napoić daleko bardziej ożywczym napojem ze zdroju łaski swojej i tę naszą drobną ofiarę łaskawie przyjmie. – Piszę to w przekonaniu, że ten list tylko do moich najbliższych pisany, a Wy mię rozumiecie i tę moją zbytnią może szczerość wypowiedzenia się, kiedy mógłbym o tym przemilczeć – wytłumaczycie. List 102: do rodziny, Irkuck, 15/27.VIII.1868 Po trzech latach zapleśniałego życia w Ussolu, przygotowania się do wyjazdu zeń, sam wyjazd i na koniec ulokowanie się w mieście w innych i odmiennych warunkach tak mnie rozproszyły, że dzisiaj stanowczo nie jestem w stanie pochwycić nici korespondencji mojej z Wami.. (…) Do prędszego załatwienia moich interesów w Ussolu pomógł mi dawniejszy mój towarzysz podróży, a później szlafkamrad w Ussolu – Kazimierz Laudyn, już dawniej zamieszkały w Irkucku. (…) O zarobek tu dosyć trudno. W biurach rządowych pracować nie wolno, jak również bawić się wykładem jakichkolwiek bądź lekcyj. – Zostają więc tylko rzemiosła, wszelkie prace fachowe, handel i praca w biurach kupieckich. – Poczciwy Kazimierz przyjął mnie jak brata, zamieszkałem więc u niego, każdy z nas ma osobny pokoik sypialny i jeden wspólny gościnny. Stół mamy w domu, gotuje nam najęta kucharka, która razem jest i służącą. (…) Co do obojętności w praktykach religijnych, o których droga Mama w liście swym wzmiankę czyni, perswazja, rady i rozprawy nieraz jeszcze pogarszają stan rzeczy, jedyna taktyka w tym wypadku – iść za przykładem św. Moniki, a sam Bóg resztę dokona. List 104: do Ludwiki Młockiej, Irkuck, 1/13.IX.1868 Droga i Kochana Pani, w ostatnim naprędce skreślonym liście donosiłem o zmianie jaka nastąpić miała w moim położeniu; dzisiaj już piszę z Irkucka, gdzie mi pozwolono zamieszkać. – Z Ussola wydobyłem się łatwiej, aniżelim się spodziewał; dzięki uczynności jednego z kolegów drobne interesa załatwiłem, a tu w Irkucku znalazłem dla siebie zajęcie, które za trzy godziny dziennej pracy daje mi od 15 – 20 rubli miesięcznie, właśnie tyle, ile mi potrzeba do skromnego, ale niezależnego utrzymania. – To zdobycie sobie kawałka chleba głównie Opatrzności Boskiej przypisuję. (…) Kościółek (jest tu) szczupły, ale czysto i starannie utrzymany, niemałe to dla nas źródło pociechy. – (…) Na nas, obracających się w jednym kole towarzyskim, pozbawionych wszelkiego promyka wesołości z zewnątrz, pracujących nieraz ciężko, albo co gorsza obarczonych brzemieniem nieczynności, obrzędy kościelne zbawiennie wpływają nawet przez samo oddziałanie na zmysły. Proszę nie gorszyć się tym moim trochę realnym zapatrywaniem się; pisząc to, mam na myśli tylko stronę zewnętrzną obrzędów, nie ruszając bynajmniej ich treści. List 123: do ks. Felicjana Antoniewicza, Irkuck, 11/23. X.1968 Nieraz przeraża mię ten ogrom czasu ubiegłego od owych dni błogich, lat sześć już prędko się kończy od śmierci mojej cywilnej, sześć lat przebytych w istnym grobie. Nie mogę jednak nie wyznać, że to położenie ma także swój pewny urok: niemoc osobista wobec zewnętrznych okoliczności, ubezwładniająca wolę, czyni ją poddaną Bogu w takiej zupełności, że każda chwila jest ciągłym polecaniem się Opatrzności. Wprawdzie, z drugiej strony, trochę dotkliwie dla miłości własnej daje się uczuć własna niemoc i nieskuteczność własnej pracy, nawet w drobnych codziennych zabiegach, około swego lub innych bytu czy materialnego czy moralnego. To ostatnie bodaj trochę wpłynęło na złe moje usposobienie, stałem się zgryźliwym, często markotnym, trochę obumarłym, ta gorącość ducha, która mną władała i pędziła do stóp ołtarzy, ze smutkiem wyznać muszę, jeżeli nie zamarła, to tylko pomocy Bożej zawdzięczam. List 130: do Masi i Wiktora Kalinowskich, Irkuck, 24. II.1870 Dzisiaj widzę wszystko w czarnych kolorach, wróciłem z zajęcia zły na siebie i na pacjentki moje. – Nic szkaradniejszego jak potrzeba encyklopedycznych zajęć, z zaniechaniem siakiej takiej specjalności. Wszystkiego umieć niepodobna; stąd nieraz brak postępu nie tyle z winy cierpiącej duszy, jak z mojej własnej, stąd niechęć i do siebie i do wszystkiego, co otacza. Obecnie w Irkucku jest bardzo wzięta teoria emancypacji płci pięknej spod jarzma płci brzydkiej; dla mnie ta kwestia trąci donquichoterią z jednej strony i pogwałceniem praw naturalnych z drugiej; a co do wychowania i wykształcenia kobiet, jeżeli zostaje dużo do zrobienia, to nie mniej też zmian ku lepszemu wypadałoby dokonać i w kształceniu mężczyzn. O ile zaś ta rzecz na dobie z potrzeby jest trudną w praktyce w chwili, gdzie takie zepsucie opanowało ludzkość całą i kiedy słowo jest w ciągłej sprzeczności z czynem, najbardziej dotkliwie czuje ten, co sam tej materii w życiu codziennym dotyka. – Nie tyle nauki, ile przykładów dobrych dzieciom potrzeba. O ten szkopuł postęp ludzkości się rozbija, postęp nie na papierze, nie w książkach, ale ten postęp realny, odbijający się w życiu i czynach. List 161: do M. Kalinowskiej, Irkuck, 13/25.VI.1871 (…) Mamy tu pewną wiadomość o ułaskawieniu. Nie wiemy tylko, jak daleko ono się rozciągnie i czy dotknie tę kategorię, w jakiej ja obecnie zostaję. Jeżeli dotknie, więc może i dla mnie stanie otworem Warszawa, i kilku zatem z rodziny naszej tam się skupi, chociaż jeszcze ja nie umiem nawet w wyobraźni widzieć siebie w Kraju. – Dokądkolwiek bądź będę wyjeżdżał z Irkucka, w każdym razie nie bez pewnej żałości wypadnie mi pożegnać tu kilka osób przyjaznych i trochę dziatwy, z którą się pracowało; cząstka mej duszy tu zostanie. Jeżeli się dopytuję tak u Ciebie, moja droga, o rozkład twych godzin dziennych, to mam w tym myśl ukrytą, mianowicie chciałbym w nim dopatrzeć choć kilka chwil poświęconych pracy koło bliźniego dla Boga; te kilka chwilek, tak nieznacznie prawie użytych, ciągną za sobą jakby smugi światła i pociechy, wiążąc nas czystym uczuciem, zaprawionym rzewną słodyczą, z ludźmi i Bogiem. – Otóż, wychodząc z tego założenia, a bynajmniej nie ze współczesnych mrzonek o wydobyciu kobiety z właściwego jej płci stanu, rad bym, żeby i Ty i Micia jęłyście się pracy systematycznej, chociażby ręcznej, która by wchodziła w normalny porządek Waszego codziennego życia. (…) Radbym widział Was, moje drogie Siostrzyczki, łączących cnoty niewieście Polek z odrobiną porządku albo raczej systematycznego rozkładu czasu. List 166: do rodziny, Irkuck, 13/25.VIII.1871 Przed kilku dniami zrobiłem podanie do gubernatora o zatrzymanie mię na rok jeden w Irkucku, na co nastąpiło accessit. Wiadome Wam są pobudki, dla których osądziłem siebie jeszcze na jeden rok wygnania w Syberii; otóż jakkolwiek bądź one mi się wydawały opartymi na rozumnym stosowaniu się do zewnętrznych warunków, smutno mi się jednak zrobiło po dokonanym fakcie, którym odroczyłem możność widzenia się z Wami i jakbym zwątpił o opiece Boskiej, której się dotychczas bezwarunkowo poddawałem, wprawdzie ze szkodą osób trzecich. Ale rzecz już się stała. trzeba szukać tu pracy i jąć się do niej, a Bóg może pobłogosławi prostym i szczerym chęciom. Mieszkanie zatrzymałem dawne, przy kościółku. List 189: do rodziny, Irkuck, 15/27.VI.1872 Nieraz myślę o spotkaniu (jeżeli Bóg łaskawy da takowe) z Rodzicami; Mama stanowczo mnie nie pozna, bo uważam z listów, że ma mnie zawsze za dawnego. (…) Nie mogę jednak skarżyć się na mój tu los; jeżeli mam pragnienie wyjazdu, to głównie ze względu na Was, Najdrożsi Rodzice, i na możność, przy pomocy Bożej, ujęcia w porządek, trochę rozproszonego po różnych krańcach świata, życia. – Tu żywot wprawdzie skromny, ale równy, blisko ołtarza Pańskiego; od niejakiego czasu ks. Proboszcz zachęcił mnie do codziennego przyjmowania Pana Jezusa, co z rozkoszą czynię; czasami i bliźnim Bóg pozwoli być pożytecznym; a jeżeli stan bliski ubóstwa, czasami choroba, oddalenie od swoich lub jakie jednorazowe nieporozumienie zachmurzą widnokrąg – jest przynajmniej co ofiarować Bogu za tyle łask doznanych.

List 74: do Ludwiki Młockiej, Usole, 7.X.1865

Share this: